Het volk van de pauw

Binevsa, B., 2006.  Traces, le peuple du paon (documentaire). Brussel: Michigan films.
http://www.youtube.com/watch?v=80QQfoRecRQ onder de naam documentary on the yezidi religion.
De documentaire is ook te verkrijgen bij het Koerdisch Instituut in Brussel: www.kurdishinstitute.be.

Bêrîvan Binevsa is een jonge, Koerdische regisseuse, geboren in Istanbul 1. In 1997 komt ze als politiek vluchteling naar België. Ze gaat film studeren aan het INRACI waar ze de kortfilm La mélodie du petit château maakt, die enkele prijzen wint. In 2006 maakt ze de documentaire Traces, le peuple du paon, die hier aan bod komt. Berivan is ook actief voor het Koerdisch Instituut in Brussel 2.

Hoewel de meeste Koerden Sunni of Alevi zijn, zijn er ook een heel aantal Yezidische Koerden 3.  Misschien had u daar, net als ik, nog nooit van gehoord: een goede reden om deze documentaire te bekijken en om deze post te lezen!

In Traces, le people du paon, gaat Bêrîvan Binevsa de Yezidische Koerden in Armenië bezoeken. Ze wil meer weten over deze etnische groep die de laatste vertegenwoordigers zijn van een van de oudste godsdiensten van Mesopotamië.

De Yezidi zijn met een ongeveer een half miljoen (maar gezien ze erg discreet zijn over hun religie, blijft dit aantal een gok), waarvan ongeveer de helft in Irak (in de buurt van Mosul) woont. Een 60 000-tal woont in Duitsland, 40 000 in Armenië en ongeveer 30 000 in Rusland. Sinds 1990 proberen steeds meer Yezidi naar West-Europa of Rusland te emigreren waar ze vaak hun gebruiken verliezen. De Yezidische gemeenschap wordt zo steeds kleiner.

De meesten Yezidi spreken Koerdisch (Kurmanji) en hun culturele gewoonten zijn herkenbaar Koerdisch. Ze worden dan ook door velen (o.a. door Binevsa) tot de Koerden gerekend.

Toch zijn de Yezidi outcasts. Al tijdens de 19de eeuw deed de druk van Ottomaanse, islamitische  volkeren hen voor ballingschap kiezen (vooral in de Sovjet-Unie, waar zij hun tradities wel mochten behouden) en ook binnen de Koerdische gemeenschap zijn de Yezidi niet populair 4. Hoewel enerzijds heel wat Yezidi zichzelf geen Koerden beschouwen 5, zijn anderzijds de Yezidi voor vele moslim-Koerden ook geen Koerden. Het probleem ligt voor de islamitische Koerden vooral bij het feit dat de Yezidi de duivel zouden aanbidden… Inderdaad… dit verdient wat meer uitleg!

De Yezidisme is zeer syncretisch en verenigt elementen van (Soefi-)Islam, Perzische (zeker Zoroastrianisme) en traditionele godsdiensten. Volgens de Yezidi werd de wereld geschapen door god en wordt ze nu geleid door 7 aartsengelen. De belangrijkste is Melek Tawus, de Pauw-engel en bij hem ligt ook de reden voor de slechte reputatie van de Yezidi. Voor de moslims is deze figuur namelijk ook gekend als Shaytan: de duivel.
Het ontstaansverhaal van Melek Tawus is in beide religies vrij gelijklopend in de zin dat god de engelen had geschapen en nadien Adam, waarna hij de engelen vroeg voor Adam te knielen. Melek Tawus weigerde. Voor de moslims verloor hij door deze keuze de genade van god, werd een gevallen engel en later de duivel. Voor de Yezidi daarentegen, was deze vraag een test van god en is Melek Tawus glansrijk geslaagd. Daarom is hij juist de leider van de aartsengelen en gods afgezant op aarde geworden.  Hij wordt voorgesteld als een pauw. Vandaar: het volk van de pauw.

Toch zien de moslims deze Melek Tawus-volgelingen als duivelaanbidders. Hierdoor werden zij doorheen de eeuwen zwaar onderdrukt en hard aangepakt door hun islamitische buren. Vooral tijdens het Ottomaanse rijk van de 18de en de eerste helft van de 19de eeuw werd de gemeenschap bijna uitgeroeid door de Ottomaanse Turken en de Moslim Koerden.
Bedoeling van de vervolging was het verplicht bekeren tot de Sunni Islam van het Turks Ottomaanse rijk. Binevsa laat verschillende oudere Yezidi aan het woord die nog veel slechte associaties met de islamitische Koerden en de Ottomaanse heersers hebben.

Door de intolerantie binnen het Ottomaanse rijk vluchten veel Yezidi aan het begin van de 19de eeuw naar Armenië. Maar na het uiteenvallen van de Sovjet Unie (na 1990) en het stijgende nationalisme dat volgde, voelen ze zich meer dan ooit heimatslos. Deze problematiek komt uitgebreid aan bod in deze documentaire. Sommige geïnterviewden beschouwen het tot nu toe onbestaande (er wordt gesproken over Turkije) Koerdistan als hun grondgebied waar ze opnieuw willen wonen, andere willen in Armenië blijven. Ze genieten daar immers voldoende vrijheid en zijn nu toch ingeburgerd. O.a. wordt aangehaald dat het kerkhof, dat een belangrijke religieuze en sociale rol speelt, niet achtergelaten kan worden. Het pro-Koerdistan antwoord is dat er nog veel meer generaties voorouders in Koerdistan begraven liggen.

Los van het informatieve gehalte van de documentaire,  is deze volgens mij ook interessant op een ander niveau. Namelijk het feit dat een jonge Koerdische vrouw haar weg naar West-Europa zoekt, filmschool volgt en vervolgens het medium van de documentaire inzet om een aspect van haar roots te exploreren en te delen met de rest van de wereld via docu-festivals en on-line toonmogelijkheden (zoals YouTube) 6. Hierdoor slaagt ze erin een heel ander publiek aan te spreken en sensibiliseren m.b.t. het bestaan en de problematiek van de Yezidi. Ook draagt ze bij aan de Koerdische eenheid, door de  Yezidische Koerd-zijn als uitgangspunt te nemen.

Ik kijk in elk geval uit naar meer werk van mevouw Binevsa!

1. Cinemamed, 2006. Geraadpleegd op 20 december 2008 op  http://www.cinemamed.be/archives/Programme06/In%20het%20kort/inhetkort.html.
2. www.kurdishinstitute.be
3. De Ley, H., 2001. De Koerdische Yezidi’s. Centrum voor Islam in Europa. Geraapleegd op 20 december 2008 op http://www.flwi.ugent.be/cie/CIE/yezidi.htm; Van Bruinessen, M., 1998. The Kurds and Islam.  Les Annales de l’Autre Islam, No.5, pp. 13-35. Geraadpleegd op 20 december op http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/ ; http://www.yeziditruth.org.
4. Kanttekening: binnen het Yezidisme is er een grote bekommernis met religieuze zuiverheid. In de Wikipedia entry over de Yezidis kom ik het volgende tegen: ‘Too much contact with non-Yazidis is also considered polluting. In the past, Yazidis avoided military service which would have led them to live among Muslims, and were forbidden to share such items as cups or razors with outsiders.’
   Wat doet denken dat Binevsa’s voorbeeld aan de denigrerende behandeling van de Yezidische Koerden door de moslim Koerden misschien ook in een ander licht geïnterpreteerd kan worden. Ze haalt immers aan dat als een Yezidi om water kwam vragen, haar familie dit niet uit een glas gaf, maar in hun handen goot. Maar het is dus goed mogelijk dat dit voor de Yezidi ook de voorkeur wegdroeg… Deze bemerking wil geenszins afbruik doen aan de wandaden die de Yezidi te verduren kregen en die absoluut te veroordelen zijn.
5. De interne verdeeldheid van het al dan niet Koerd-zijn van de Yezidi komt in de documentaire van Binevsa ruim aan bod. Een van de opinies is dat alle Koerden Yezidi zijn en dat de afgedwaalden wel weer bij zinnen zullen komen. Zie hierover ook Krikorian, O., 2004. Being Yezidi. Oneworld Multimedia. Geraadpleegd op 20 december 2008 op http://www.oneworld.am/journalism/articles/yezidi.html.
6. Watts, N.F., 2004. Institutionalizing Virtual Kurdistan West. In ‘Boundaries and Belonging’, Migdal, J. (ed.), Cambridge: University Press; www.institutkurde.org.